Procesafspraken

De wachttijden binnen de Rechtspraak lopen al jaren op. Wegens de hoeveelheid aan (grote) strafzaken kan het daarom langer duren voordat een strafzaak inhoudelijk wordt behandeld bij de rechter. Dit brengt een lange tijd voor onzekerheid met zich mee voor verdachten die in afwachting zijn van een uitspraak in hun strafzaak. In 2019 kondigde het Openbaar Ministerie daarom aan om vaker te willen experimenteren met procesafspraken in strafzaken. Hoewel dat voornemen moeizaam van de grond is gekomen, worden er sinds 2021 steeds vaker procesafspraken tussen het Openbaar Ministerie en de verdachte gemaakt.

Procesafspraken zijn afspraken tussen het Openbaar Ministerie en de verdachte over het verloop van de strafprocedure en de afdoening van de strafzaak. Voorbeelden van procesafspraken zijn het afzien van bepaalde processuele activiteiten, zoals het indienen van onderzoekswensen door de verdachte en het inperken van de kwalificatie en omvang van de tenlastelegging door het Openbaar Ministerie. Dergelijke procesafspraken kunnen worden vastgelegd in een afdoeningsvoorstel. Daarin wordt beschreven wat het Openbaar Ministerie en de verdachte overeen zijn gekomen aangaande de omvang en kwalificatie van de tenlastelegging, de bewijsbaarheid van het feit en de daarbij in hun visie behorende strafoplegging.

In 2022 heeft de Hoge Raad procesafspraken in strafzaken toelaatbaar geacht, mits de wettelijke regeling en de eisen van een eerlijk proces in acht worden genomen (HR 27 september 2022, ECLI:NL:HR:2022:1252). De Hoge Raad heeft geoordeeld dat procesafspraken enkel gemaakt mogen worden als de verdachte zich laat bijstaan door een advocaat.

De Strafpleiters helpen u graag bij het onderzoeken of procesafspraken in uw strafzaak tot de mogelijkheden behoren en ondersteunen u dan ook bij het maken van dergelijke afspraken met het Openbaar Ministerie. Het initiatief tot het maken van procesafspraken kan door zowel het Openbaar Ministerie als de verdediging worden genomen, en zelfs de rechter kan de procespartijen er op wijzen dat de mogelijkheid tot procesafspraken overwogen kan worden. Het voordeel van het overeenkomen van procesafspraken voor de verdachte is gelegen in het feit dat de verdachte eerder weet waar hij aan toe is en wat de afloop van de strafzaak zal zijn. Het strafproces zal immers een stuk vlotter verlopen op het moment dat er procesafspraken worden gemaakt. Een en ander zal echter wel afhankelijk zijn van de proceshouding van de verdachte. Uit de jurisprudentie volgt eveneens dat in de strafoverweging vaak aansluiting wordt gezocht bij de verzochte strafeis die het Openbaar Ministerie en de verdediging op voorhand zijn overeenkomen, de medewerking van de verdachte wordt daarbij benadrukt.

Procesafspraken in Nederlandse strafzaken zijn nadrukkelijk niet hetzelfde als het welbekende Amerikaanse fenomeen plea bargaining. Bij plea bargaining bestaat immers de mogelijkheid om op voorhand schuld te bekennen en daarmee af te zien van een volledig strafproces in ruil voor strafvermindering. In het geval van procesafspraken, is de verdachte niet verplicht om een bekentenis af te leggen en zijn schuld te bekennen. In Nederland kan een verdachte ook niet afzien van een volledig strafproces.

Veelvoorkomende procesafspraken die, blijkens de jurisprudentie, worden vastgelegd in het afdoeningsvoorstel zijn:

• Er is overeenstemming bereikt tussen het Openbaar Ministerie en de verdediging ten aanzien van de bewezenverklaring van de ten laste gelegde feiten en de sanctie die het Openbaar Ministerie zal eisen ter terechtzitting;
• ingediende onderzoekswensen worden ingetrokken en er zullen geen nieuwe onderzoekswensen worden ingediend;
• beide partijen zien af van het instellen van hoger beroep op het moment dat het afdoeningsvoorstel integraal wordt gevolgd door de rechter in eerste aanleg;
• er wordt door de verdediging geen bewijs- en strafmaatverweer gevoerd ter terechtzitting.

Indien de procesafspraken worden vastgelegd in een afdoeningsvoorstel, zal dat voorstel voorafgaand aan de zitting bij de rechter worden ingediend. Ter terechtzitting zal het afdoeningsvoorstel uitvoerig besproken worden. De strafrechter zal ter terechtzitting onderzoeken of de verdachte op basis van voldoende en duidelijke informatie meegewerkt heeft aan het afdoeningsvoorstel, en of hij zich bewust is geweest van de rechtsgevolgen wanneer de verdachte afstand doet van bepaalde verdedigingsrechten.

Dat er een afdoeningsvoorstel wordt voorgelegd aan de rechter, betekent niet dat het afdoeningsvoorstel daadwerkelijk wordt gevolgd door de rechter. De strafrechter blijft ten alle tijden verantwoordelijk voor de beoordeling van de strafzaak en oordeelt aan de hand van het beslissingsmodel van het Wetboek van Strafvordering. De rechter is dus niet gebonden aan het afdoeningsvoorstel, maar dient het afdoeningsvoorstel wel te betrekken in de oordeelsvorming.